W obliczu cierpienia, czy to własnego, czy to osób najbliższych, wszystkie inne sprawy schodzą na dalszy plan. Sytuacja ta przeorganizowuje stosunek człowieka do świata i ludzi, pozostawiając na jego duszy trwały ślad. Problem ten ukazany został we fragmencie „Dziadów cz. III” Adama Mickiewicza, oraz w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Mickiewicz ukazał ogromne cierpienie matki w rozmowie pani Rollison z Senatorem. Kobieta, po trwającym już rok uwięzieniu syna, nie mając żadnych wiarygodnych informacji o jego stanie, powili popada w obłęd. Chwyta się każdego sposobu na zdobycie informacji o synu. Jest tym bardziej zdeterminowana, że po mieście krążą plotki o nieludzkim traktowaniu więźniów, biciu i torturach. Na początku rozmowy pragnie jedynie zdobyć zainteresowanie obojętnego na cierpienie i znającego realia więzienne Senatora. Chce wpłynąć na niego, wzbudzając jego litość. Jednak dopiero w obliczu ośmieszenia się przed elegancką kobietą Senator obiecuje zbadać tę sprawę. Dla pani Rollison ta niepotwierdzona niczym obietnica jest na wagę złota. Stanowi tak niewiele, a daje jej nadzieję i siłę do dalszego życia.
Inny rodzaj cierpienia i zmian, które wnosi ono do życia pewnej społeczności został przedstawiony przez Grudzińskiego w „Innym świecie”. System wyzysku fizycznego poprzez ciężką pracę, kontrolowany przemocą i terrorem wytwarza w łagrze nową hierarchię społeczną. Rządzą w niej najokrutniejsi więźniowie, podporządkowujący sobie słabszych. Nie ma tam miejsca na współczucie, czy pomoc. Nie są szanowane osoby starsze, którym odbiera się ostatnią kromkę chleba, czy też kobiety, które są systematycznie gwałcone, przy powszechnym przyzwoleniu władz obozu. Największą wartością staje się przetrwanie za wszelką cenę, każdym kosztem.
Cierpienie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne, całkowicie zmienia obraz świata i drugiego człowieka. Wiąże się to zapewne z silnym instynktem przetrwania, który w momentach kryzysowych, przejmuje władze nad daną osobą. Zarówno Mickiewicz, jak i Grudziński ukazali w swych utworach, że jest to zjawisko powszechne, dotyczące każdego z nas.
